TIMOR OAN BARAK, LAHATENE DISTINGI ENTRE UMA LULIK, UMA LISAN HO UMA FUKUN.



TIMOR OAN BARAK, LAHATENE DISTINGI ENTRE UMA LULIK, UMA LISAN HO UMA FUKUN. 


Too agora Timor oan barak hanoin katak uma tradisional ho aparensia uniku no furak, uma lisan sira ne mesak uma Lulik hotu deit no la hatene distingi nebe mak Uma Lulik no ida nebe mak Uma Fukun ramu hosi Uma Lulik.


Babain Iha Knua ida iha Uma Lisan lubuk ida, ne la signifika katak hotu-hotu Uma Lulik. Uma Lisan sim tamba uma sira ne mesak hodi halo ritual lisan ka kultura nian maibe la signifika katak mesak Uma Lulik hotu. Sempre iha Uma rua denominado  Uma Feton ho Uma Nan mak nia stratifikasaun sosio-kultural no politika as liu hotu. Uma Nan nia funsaun atu ukun no Uma Feton mak fo kuta alias fo posse hodi ukun. Ne signifika katak Uma Feton as liu Uma Nan.


Uma lisan seluk dependente ba Uma Lulik prinsipal r



ua ne. Uma lisan seluk  ne mak denominado Uma Fukun ka ramu hosi Uma Lulik. Iha Liquisa karik ema dehan Uma Liras, iha Terik dehan Uma Fukun no iha Mambae dehan Fad Lisan. Uma Lisan ka Uma Fukun ema bele hela ho familia, bele sulan no kesi animal sira iha okos maibe Uma Lulik probidu ema atu hela iha laran no Uma Lulik okos mos didin metin atu animal labele tama (ida ne laos Uma Lulik hotu2), maibe ba sunu deit ahi halo lakan loron kalan.


Hanesan ezemplo Iha Rotuto, Same Uma lulik bot nia Fukun iha 50 resin, iha Suai Loro fukun iha 20 resin, iha Suku Manlala Soibada iha Uma lulik bot rua ho nia fukun 14 nsst. 


Kada Uma Fukun ho nia funsaun la hanesan; balu nia knar ba kero udan ka halulik be matan, balu kona ba rai ketan, balu kona ba justisa tradisional, balu kona ba Ukun, balu kona kura moras, balu kona ba funu (konhesidu ho Uma Biru) balu kona ba rikeza kolectivu iha Knua, balu kona ba Lulik rai okos, balu kona ba Totem no origem, balu kona ba sasan lulik kolectivu, balu kona ba fo kbit no ukun iha Knua nsst.


(Foto kredit hanesan ilustrasi:  ho Lia Nain Sr. Duarte Trawaun iha Knua Ussufaso Barikasa ho Uma Lullik Bobasa iha Luro, Lautem, uma Lisan ida hau hamrik mesak ne Sr. Mariano Asanami nia Uma Lisan).


Artigo ne'e hakerek husi Sr. Eugênio Sarmento

No comments:

Post a Comment

TIMOR OAN BARAK, LAHATENE DISTINGI ENTRE UMA LULIK, UMA LISAN HO UMA FUKUN.

TIMOR OAN BARAK, LAHATENE DISTINGI ENTRE UMA LULIK, UMA LISAN HO UMA FUKUN.  Too agora Timor oan barak hanoin katak uma tradisional ho apare...